Genel Araştırma

Bu yazımızda, bazı durumlarda birçoğumuzun kafasını karıştıran, Dijital Makinelerde AF Sistemi (Otofokus - Auto Focus), hangi durumlarda, hangi AF Sistemi'nin kullanılacağı ve canlı önizleme (Live view) AF ile Vizör AF arasındaki farklar konusuna değineceğiz. Bu yazı, bazı okuyucular için uzun ve belki de başlarda sıkıcı görünebilir. Fakat, yazının ana fikri olan AF Sistemi, AF Alan Modları ve Netleme Noktası seçimleri, kaliteli ve etkileyici fotoğraflar için gerçekten çok önemli bir konu, hatta bence en önemli konu. AF Sistemi detaylarına geçmeden önce çok az bilinen ama çok önemli bir konuya değinmeden geçemeyeceğim; Bildiğiniz gibi AF Sistemini kullanabilmek için ya kullandığınız gövdede ya da takılı olan lensin üzerinde, yani bunlardan en az birinde AF motoru bulunması gerekmektedir. Bazı gövdelerde AF motoru bulunmaz ve siz AF Sistemini kullanmak isterseniz üzerinde AF motoru olan bir objektife ihtiyaç duyarsınız. Eğer kullandığınız gövdede AF motoru varsa, takacağınız lenste AF motoru olup olmaması önemli olmaz, AF Sistemi sorunsuz çalışır. Canon ve Nikon farkı Canon ve Nikon'un diğer markalardan daha popüler olmasının en büyük nedenlerinden biri, daha eski donanımlarla olan uyumluluğudur. Canon'un EOS serisi lensleri 1987 yılına kadar, Nikon'un F Serisi lensleri 1959 yılına kadar uzanıyor. Bu da, herhangi bir EOS veya F objektifi alıp fotoğraf makinenizde sorunsuz kullanabileceğiniz anlamına geliyor. İki markanın lensleri arasındaki en büyük fark; AF yani Otofokus özelliğidir. Canon'un tüm EOS lensleri otofokus yaparken, Nikon'un sadece AF-S lensleri bunu yapıyor. Nikon, hafif, kompakt ve daha ucuz olmasını sağlamak için giriş seviyesi kameralarından otomatik netleme motorunu çıkarma kararı aldı. Şu anda Nikon D40, D40X, D60, D3000, D3100, D5000, D5100... AF motorları içermiyor. Nikon lensinizin bu gövdelerde otomatik odaklanmasını istiyorsanız (ki isteyeceksiniz), seçeneklerinizi hafifçe daraltarak AF motoru olan bir AF-S objektif seçmeniz gerekir. Nikon'un diğer gövdelerinde AF motoru olduğundan otomatik odaklama için bir AF-S objektif kullanma koşulunuz yoktur. Öte yandan Canon, gövdelerde değil objektiflerde daima otomatik odaklanma motorlarına sahipti. O nedenle Canon kullanıcıları için gövdede AF motoru olup olmaması bir sorun teşkil etmez. Geçmiş 25 yılda üretilmiş objektiflerin çoğu günümüzde birçok fotoğrafçıyı tatmin edecek yeterlilikte optik kaliteye sahiptir. Ancak fotoğraf makinenizle birlikte bunlardan daha eski objektifleri kullanmak istiyorsanız, seçiminiz Nikon olacaktır. Kullandığımız Nikon lenslerin çoğunda "A" ve "M" veya "M/A" ve "M" harflerini görürsünüz. "A" ve "M" özellikli objektifler Nikon D3xxx ve D5xxx modellerindeki gibi kit lenslerde, örneğin Nikon AF-S DX NIKKOR 18-55mm f/3.5-5.6G objektifte yalnızca "A" ve "M" görürsünüz. Bir "A" ve "M" lens kullanıyorsanız ve kamera gövdesi üzerinden odak modu seçicisi ile "Manuel odaklamayı" seçerseniz, objektifinizi "A" (Otomatik odaklama) olarak ayarlamış olsanız dahi otomatik odaklamayı kapatacaktır. Kamera gövdesinin ayarı her zaman önceliklidir. Buradaki sorun, daha ucuz lens tasarımı nedeniyle, motoru odak halkasından serbest bırakmamasıdır. Bunun anlamı; kameranız "Manuel odaklamaya" ayarlanmış ve lensiniz hala "A" yani Otomatik odaklamada kaldıysa bu merceğin motorunun zorlandığı ve boştan yere batarya tükettiği anlamına gelir; bu yüzden dikkatli olmalısınız. ÖNEMLİ: O nedenle bu tip lenslerde, gövdede "Manuel Odaklama" ayarladıysanız, lensinizi de "M" konumuna getirmelisiniz. "M/A" ve "M" özellikli objektifler Daha yüksek özellikli ve daha pahalı "M/A" ve "M" lenslerde, "M/A" Manuel / Otomatik Odaklama anlamına gelir, yani objektif AF modlarında çalışır, ancak odağınızı istediğiniz zaman manuel olarak da ayarlayabilirsiniz. Yalnızca manuel olarak odaklamak isterseniz, kamera gövdesindeki Odak Modu Seçicisini "M" (manuel) konumuna getirmeniz yeterlidir. "M/A" ve "M" lenslerin bir diğer yararı ise, otomatik odaklamayı kamera üzerindeki Odak Modu Seçicisi ile kapatabilir ve daha gelişmiş tasarımı nedeniyle lens üzerindeki anahtarı "M/A" konumunda bırakabilirsiniz. Gövdeden yaptığınız ayar, lensin üzerindeki AF motorunu otomatik olarak pasif hale getirir. AF Sistemi Dijital kameralarda iki temel otomatik netleme yani AF sistemi vardır; Kontrast Algılama ve Faz Algılama. DSLR kameralar her iki sistemi de kullanırlar ancak birincil AF özelliği olarak Faz Algılama sistemini kullanırlar. Kompakt kameraların kullandıkları tek AF sistemi Kontrast Algılama sistemidir. Aynasız kameraların bazıları Kontrast Algılama sistemini, bazıları her ikisini de kullanırlar. DSLR Kameralarda AF sistemi Faz Algılama çalışma mantığı DSLR kameralarda bulunan aynanın kullanım amaçlarından birisi de AF Sistemi içindir. En basit anlatımıyla Faz Algılama (Phase detection) sistemi şöyle çalışır; mercekten giren ışık, aynanın ortasında bulunan yarı saydam tabakadan geçer ve arkasında bulunan küçük bir aynadan yansıyarak AF Sistemi algılayıcılarına iletilir. Faz Algılama, gelen ışığın görüntü eşlerine bölünmesi ve bunların karşılaştırılması mantığına dayanır. Sistem, ışın ayırıcı ile birlikte gelen ışığın bir kısmını kameranın altında bulunan AF sensörüne yansıtan küçük bir ikincil ayna kullanarak nesneye olan mesafeyi hesaplar. İki mikro mercek, merceğin ters yönünden gelen ışınları toplar ve eski tip filmli fotoğraf makinelerindeki ayrık ekran sistemine benzeyen basit bir aralık bulucu sistem gibi çalışır. Bu iki görüntü daha sonra benzer ışık şiddeti örgüleri (tepe ve çukurlar) bulmak için analiz edilir ve odağın nesnenin önünde veya arkasında olduğuna karar verebilmek için şekildeki sarı düzlemde olan bunların izdüşümleri arasındaki mesafe (ayrılma hatası) hesaplanır. Bu, sonuç olarak ayarın öne veya arkaya yönü için verilmesi gereken komutları belirler ve odaklama sistemindeki hareket sayısını tahmin eder. Hareket eden nesnenin o anki ve bir sonraki konumunu ve bu konuma geliş hızını birçok kez ölçer, bir sonraki geleceği konumu bu bilgilerle tahmin eder. Bu tahmine göre AF motoruna hareket emri verilir, mikro saniyeler içerisinde gerçekleşen bu işlemler tam sonuç bulununcaya yani doğru odak elde edilene kadar tekrar eder. Fotoğraf makinesi AF-C (Continuous Servo) çekim moduna ayarlandığında, bu işlem kapalı bir devre halinde devamlı tekrarlanır ve fotoğraf çekilene veya kullanıcı deklanşöre yarım basmayı bırakana kadar odak, nesnenin hareketine göre sürekli olarak ayarlanır. Hareketli nesnelerin odağının takibi bu işlemle gerçekleşir. Eğer sistem belli bir süre içerisinde doğru odağı yakalayamazsa "hunting" yani avlanma denilen bir problem oluşur ve sistem odağı kilitleyemeden sürekli olarak ileri geri odaklamaya başlar. Bazen makinenizde karşılaştığınız, odağın bir öne bir arkaya hızlıca ve kararsızca hareket etmesinin nedeni bu olaydır. DSLR Kameralarda AF Sistemi Kontrast Algılama çalışma mantığı Kontrast Algılama AF, teorik olarak anlatılmaya çalışıldığında biraz karmaşıkken, gerçek anlamda anlaşılması daha kolaydır. Faz Algılamanın tersine, Kontrast Algılamasında nesnenin uzaklık hesabı kullanılmaz. Bu işlem her şey için makinemizdeki sensörü kullanır. Görüntünün bir bölümüne bakar ve oradaki kontrastı ölçer. En basit düzeyde, yüksek kontrast "odaklı", düşük kontrast ise "odak dışı" demektir. Ancak kontrast temelli bir sensör yani AF Sistemi, objektifin hareket etmesi için gereken yön ve mesafeye dair belirgin bir kavrama sahip değildir; bu nedenle objektife emir gönderip odaklamayı biraz hareket ettirir, bir önceki bilgiler ile karşılaştırır ve daha sonra objektifin nereye gideceğini daha ayrıntılı olarak değerlendirir ve bu bilgileri kullanır. Yanyana pikseller arasındaki yoğunluk farkı görüntünün keskinliğindeki değişimlerle birlikte doğal olarak arttığı veya azaldığı için optik sistem maksimum kontrastı elde edene kadar ayarlamayı tekrarlar. Genelde uygun odağı elde etmek için yeterli olmasına rağmen, Kontrast Algılama hareket eden nesneleri takip ederken zorlanır. Çünkü kontrast kaybolduğunda hareket yönü hakkında karar veremez. Örneğin, Faz Algılamadaki gibi uzaklığını ölçemediği için nesnenin fotoğraf makinesine doğru mu yoksa aksi yöne mi gittiğinin ayrımını yapamaz. Aynasız Kameralarda AF Sistemi Aynasız kameraların AF Sistemi ise ilginç bir melez gibidir, çünkü bu kameralarda her iki sistemin de evrimleştiğini ve çok hızlı ilerlediğini gözlemliyoruz. Örneğin: Nikon 1, Canon EOS M5 / M6, Fujifilm X-T1 ve X-T2, Olympus OM-D E-M1 MII ve Sony A6xxx ve A7 modelleri vb gibi daha yeni birçok model görüntü algılayıcısında yerleşik faz algılama sensörleri kullanıyorlar. Bu, genellikle sensördeki bazı piksel konumlarının görüntü verilerinin değil, odak bilgisinin ölçülmesi teknolojisine dayanıyor. Bu teknoloji odaklanma konumlarını belirlemek için yeterince kolay bir yol sunuyor, çünkü milyonlarca görüntüleme pozisyonuna sahiptir ve elde edilen görüntüleme verilerini kolayca yorumlayabilir. M4/3 kameralar - Panasonic ve alt seviye Olympus kameraları çoğunlukla kontrast algılama odaklı olmakla birlikte, bu iki şirket aynasız kameralarına farklılık kazandıran üç şey ekledi: Odak için daha hızlı görüntüleme kare hızları, Daha hızlı lens odak motorları, Daha sofistike bir kontrol ve odaklama algoritmaları. Panasonic, artık sensörün gördüğü bulanıklığı temel alarak odaklamanın nereye taşınacağını belirlemek için bir mercek karakteristiği tablosu da kullanıyor. Yani DSLR makinelerdeki Faz Algılama sistemine benzer bir yapıyı kullanıyor, böylece hareketli nesnelerin hareketlerinden bir analiz sonucu, tıpkı Faz Algılamadaki gibi bu nesnelerin hareket yönlerini tahmin edebiliyor. Aynasız kamera kullanıcıları tarafından DSLR'ler gibi daha fazla odaklanma performansına sahip AF Sistemi geliştirmeleri yönünde aynasız kamera üreticilerine yönelik güçlü baskılar var, dolayısıyla sorunu çözmek için firmalar çok yoğun Ar-Ge çalışmaları içerisindeler. M4/3 kameralar, ilk çıktıkları zamana kıyasla çok daha iyi bir hale geldi. Fakat henüz özellikle hareketli nesnelerin izlenmesinde Faz Algılama sistemlerini iyi bir DSLR kadar hızlandırmış değiller. Geldiğimiz şu noktada: hemen hemen tüm aynasız kameralar, kompakt ve DSLR'ler arasında bir odaklanma performansına sahipler ve her geçen gün ortalama bir DSLR performansına daha da yakınlaşıyorlar. Genel olarak günümüz aynasız kameraları için odaklama performansını yorumlarsak: Statik konularda Aynasız kameraların AF Sistemi Çok iyi ile süper arası bir yerde. Kontrastlı kameralar bile statik nesnelere odaklanmada çok iyi ve hızlı çalışıyor. Aynasız bir kamera üzerinde Tek Nokta AF modundayken odaklanma gecikmesi artık çok az. Yaptığım araştırmalarda bu konuda gördüğüm en iyi sanatçılar: Fujifilm X-T2, Olympus OM-D E-M1 Mark II, Panasonic GH4 ve Sony A6xxx veya A7 modelleri başta geliyor. Fujifilm X-T1 ve Olympus OM-D E-M1 MII modellerini bizzat kullanıyorum. Hareketli konularda Aynasız kameralarda AF Sistemi Yine yaptığım araştırmalarda, Nikon 1 kameralar Nikkor objektifler ile gerçekten en iyi DSLR performansına yakın bir AF Sistemi performansına sahipler. M4/3 kameralar oldukça gelişmiş ancak kararsız ve hızlı hareket eden nesnelerdeki odak yakalama başarısı henüz gelişime açık. Fujifilm, Olympus, Panasonic, Sony ... bunların hepsi bir anlamda DSLR'ların boşluğunu kapatıyor, yine de "isabet oranı" henüz iyi bir DSLR ile tam anlamıyla boy ölçüşemiyor. AF Sistemi Odak Noktaları Odak noktaları markadan markaya, hatta aynı markanın modelleri arasında farklılıklar gösterebilir. Burada tüm markalar üzerinde durabilmem mümkün olmadığından, ben Nikon gövdeler üzerindeki AF Sistemi odak noktalarına değineceğim. Bundan sonra anlatılanlar, neredeyse tüm DSLR kameralar için aynıdır, o nedenle sizin kullandığınız kamera markası Nikon değilse bile, burada anlatılanları kendi kameranızla rahatlıkla bağdaştırabilirsiniz. Odak noktaları, AF sensörü üzerindeki 9, 11, 39, 51 vb olabilen karelere, daha doğrusu algılayıcılara verilen isimdir. Ekranda görülen her nokta tek bir algılayıcı hücreye denk gelmez, aslında bu noktalar AF sensörü üzerindeki algılayıcı noktalardan oluşan kümeleri ifade etmektedirler; gördüğümüz noktalar AF sensörü üzerinde birden fazla algılayıcı kümeyi belirtirler. Bu, noktanın konumuna ve özelliğine göre değişim gösterir. Gelişmiş fotoğraf makinelerinde kullanıcı tüm odak noktalarını aktifleştirebilir. Nikon D750, D810 ve D4 gövdelerde kulanılan 51 noktalı AF Sistemi Nikon'un tam kare (FF) D750, D810 ve D4 gövdelerinde kullanılan 51 noktadan oluşan ızgara, kırmızı çerçeve boyunca geniş bir dikdörtgen oluşturur ve her AF Alanı arasında aralık en az olacak şekilde bırakılmıştır. Sistem, hızlı hareket eden nesneleri bile geniş bir çerçevede odaklanmaya devam eder. Kırmızı renkte gösterilen 15 odak noktası, güçlü odak tespiti için çapraz tip sensörler kullanır. Odaklanacağınız alan içinde özel bir noktaya odaklanmak için Tek Nokta AF Alan modunu kullanmayı seçebilir veya hareketli nesneleri yakalamak için herbiri birbiriyle etkileşimli çalışan 51 Nokta AF Alan modunu da kullanabilirsiniz. Dinamik alan AF'yi kullanarak 9, 11 veya 21 AF nokta arasında seçim yapabilirsiniz. Maksimum diyafram açıklığı f/5.6 veya daha hızlı özelliğine sahip bir AF NiKKOR objektif kullanarak, 51 AF noktasının tümünü hızlı ve doğru AF tespitinde -2 EV'e hassasiyete (ISO 100) kadar erişebilirsiniz. Bu size düşük ışık koşullarında daha sorunsuz çekim yapabilmenizi sağlar. 51 noktalı AF Sistemini kullanan Nikon DSLR'lerin çoğu, hem yatay hem de dikey çizgilerde kontrast tespiti yapabilen ve ortadaki 3 kolonda bulunan, her kolonda 5 adet, toplamda 15 adet çapraz tip sensörlere sahiptir (yukarıdaki şekilde kırmızı ile işaretli olanlar). Her çapraz tipi sensör, f/5.6 veya daha hızlı herhangi bir AF NIKKOR objektifi ile tam kapasite ile çalışır. Nikon D4 ve daha yeni modellerde AF, kullanılan lensin en açık diyafram açıklığı f/8'in altında olduğu sürece, merkezdeki beş çapraz tip sensörü kullanabilirler. Yani bu şu demektir; örneğin elinizde AF-S Nikkor 70-200mm f/2.8G lensiniz var ve siz bunu 2.0x tele-dönüştürücü (Teleconvertor) ile kullanmak istiyorsunuz. Bu Tele-dönüştürücüyü kullandığınızda diyaframdan 2 durak kaybınız olur, yani lensiniz dönüştürücü ile birlikte 140-400mm olur ama en fazla f/5.6 diyafram açıklığı ile çalışır hale gelir. Bu durumda bile yine de önceki model kameraların yapamadığı yerlerde siz rahatlıkla otofokus yapabilirsiniz demektir. Nikon D850, D500, D5 gövdelerde kullanılan 153 noktalı AF Sistemi Fark edeceğiniz gibi, bu gövdelerde Nikon D810'da olmayan ana odak noktaları arasında daha küçük kareler bulunuyor, 98 adet olan bu noktalar da odak noktalarıdır. Daha küçük görünen bu noktalar vizörde seçilemezler, AF-C Alan Modları'nı kullanırken daha büyük olan ana odak noktalarına yardımcı olmak için geliştirilmişlerdir. Genel olarak, Nikon D850 üzerindeki yeni 153 Nokta AF sistemi, daha büyük 51 nokta AF sisteminden çok daha üstün özelliklere sahip; çünkü ilave 4 ana odak noktası ve daha geniş bir kapsama alanı sayesinde konuyu daha iyi ve kararlı takip ediyor. 98 alt odak noktasından gelen yardımla hareketli nesneleri çekerken tam istediğimiz gibi bir izleme sağlıyor. Yakında başlayacağım ve hazırlıklarını tamamlamak üzere olduğum "Nikon D850 Özel Yazı Dizisi" kapsamında D850 ile gelen bu çok özel AF Sistemini tüm detaylarıyla ve örnekleriyle anlatacağım. Pekala, AF-C ve AF-S modlarımızdan biraz ayrıldık, ama AF Alan Modları'na girmeden önce bunları anlamamız gerekiyordu. Şimdi AF Modlarıyla öğrendiklerimizi hızla gözden geçirelim: Tek Nokta AF modunu kullanarak sabit konular için AF-S (Tekli Servo) modunu gördük, Ayrıca, büyük veya daha yavaş hareket eden nesneleri izlemek için Tek Nokta AF modunu kullanarak AF-C (Sürekli Servo) modunu öğrendik, Ancak, konumuz daha karmaşık ya da küçük bir kuş gibi daha çevik ya da düzensiz olduğunda ne olacak? İşte burası diğer AF Alanı modlarına ihtiyaç duyduğumuz yerdir. Bu ayarların bu kural tarafından ayrı bir şekilde yapılmadığını ve Tek Nokta AF'nin küçük konuları izlemek için de kesinlikle kullanıldığını unutmayın, ancak şu an için işleri basitleştirmek için bunları bu iki kullanım durumu kategorisine sınıflandırmak daha doğru olacaktır. AF Alan Modları DSLR kameralarda AF Alan modları için genellikle aşağıdaki seçenekler bulunur: AF-S Modu aktifse: Tek Nokta AF Grup Alan AF Otomatik Alan AF AF-C Modu aktifse: Tek Nokta AF Dinamik alan AF (Nikon D810'da; 9, 21, 51 - Nikon D850'de; 9, 25, 72, 153) Grup Alan AF 3D İzleme AF Otomatik Alan AF Yazının devamı için tıklayınız